Budujemy cyfrową tarczę bezpieczeństwa surowcowego

Świat zmaga się z zakłóceniami łańcucha dostaw i napięciami geopolitycznymi. Jakie działania podejmuje Państwowy Instytut Geologiczny w kontekście bezpieczeństwa surowcowego kraju? Surowce krytyczne w tym pierwiastki ziem rzadkich (REE), są dziś fundamentem transformacji energetycznej i cyfrowej. Niestety, ich dostępność uzależniona jest od globalnej geopolityki, której następstwem są zakłócenia dostaw. Chiny odpowiadające za ponad 80 procent produkcji REE, kontrolują praktycznie cały światowy rynek. Dlatego tak ważne jest uniezależnienie się od zewnętrznych dostawców. W Państwowym instytucie Geologicznym-Państwowym Instytucie Badawczym (PIG-PIB) intensyfikujemy zarówno prace własne nad rozpoznaniem krajowych zasobów strategicznych surowców, jak i w ramach planowanego rządowego krajowego programu poszukiwań surowców krytycznych. Jednym z elementów budowy systemu będzie powołanie Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych w naszym Oddziale Górnośląskim.

Przełom w cyfryzacji geologii. Czego dotoczy ta transformacja?

Chodzi o coś więcej niż digitalizacja dokumentów źródłowych. Stawiamy na nowoczesność. Cyfryzacja danych geologicznych to nie tylko potrzeba, to jeden z warunków niezbędnych do zapewnienia utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa państwa. Plan obejmuje stworzenie platformy eGeologia - zaawansowanego narzędzia e-usług, które umożliwi prosty, intuicyjny dostęp do danych geologicznych i hydrogeologicznych wszystkim obywatelom, przedsiębiorcom i administracji. Wykorzystując technologię sztucznej inteligencji, platforma pozwoli na generowanie raportów, prowadzenie analiz a także pełną elektroniczną obsługę procedur administracyjnych. Prezentowana wizja transformacji cyfrowej PIG - PIB nie byłby możliwa bez silnego impulsu, jaki nadał jej główny geolog kraju. To właśnie z jego inicjatywy opracowywana jest aktualnie nowa strategia cyfrowa instytutu, obejmująca m.in. budowę Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieceństwa Danych Geologicznych w Oddziale Górnośląskim oraz intensyfikowane są działania w zakresie integracji, udostepnienia i ochrony danych geologicznych, w tym w aspekcie zapewnienia ich dostępności. Wizja nowoczesnej, cyfrowej służby geologicznej znalazła już pierwsze odzwierciedlenie w porozumieniu podpisanym pod koniec kwietnia 2025 roku przez PIG - PIB z Politechniką Warszawską. Porozumienie otwiera drogę do wspólnego rozwoju e-usług geologicznych i wdrażania komponentów systemów bezpieczeństwa danych.

Górnośląskie Centrum ma być tarczą cyberbezpieczeństwa sektora surowcowego Polski. Co to oznacza w praktyce?

Dane geologiczne to dziś element bezpieczeństwa gospodarczego państwa. W dobie cyberzagrożeń musimy je chronić. Dlatego prowadzimy rozmowy z Minerstwem Cyfryzacji dotyczące utworzenia wspólnie z Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN z Krakowa - ISAC SIG, czyli Centrum Wymiany Informacji i Analiz dla Surowców i Georóżnorodności. Centrum będzie fundamentem przyszłej infrastruktury cyberbezpieczeństwa w sektorze surowcowym. Chcemy zaprosić do współpracy największe spółki Skarbu Państwa, takie jak KGHM, Jastrzębska Spółka Węglowa czy ORLEN, by budować politykę cyberobrony. Docelowo ISAC SIG przekształci się w Centrum Zarządzania Bezpieczeństwem, które będzie reagować na incydenty zakłócenia bezpieczeństwa teleinformatycznego w Państwowym Instytucie Geologicznym (Security Operations Center PIG - PIB). Będzie to wsparcie nie tylko dla sektora przemysłowego ale także dla administracji samorządowej czy administracji geologicznej. Zamierzamy w przyszłości w tym obszarze współpracować z Wojskami Obrony Cyberprzestrzeni, Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencją Wywiadu - bo wierzymy, że tylko wspólnie można skutecznie chronić dane o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa kraju.

Dlaczego wybrano Śląsk jako lokalizację Centrum?

To wybór nie tylko racjonalny ale i symboliczny. Śląsk był i pozostaje sercem polskiego przemysłu surowcowego. Tu toczy się proce transformacji regionu. Chcemy, by nasze Centrum wspierało lokalne władze i społeczności - dostarczając narzędzi do analizy zagrożeń geologicznych, planowania przestrzennego czy zarządzania wodami pokopalnianymi. Na terenie oddziału Górnośląskiego PIG - PIB planuje się uruchomienie największej regionalnej filii Centralnego Archiwum Geologicznego - cyfrowego repozytorium dokumentacji, także mierniczo - geologicznej, tworzonego we współpracy z Wyższym Urzędem Górniczym. Ta dokumentacja - zamiast trafiać do Warszawy - zostanie w regionie, uporządkowania i dostępna online. Umożliwi to m.in. wsparcie samorządów w planowaniu przestrzennym i przeciwdziałaniu problemom z którymi dziś zmagają się gminy po likwidacji zakładów górniczo-hutniczych.

Jak wygląda finansowanie tego ambitnego projektu?

Trwają rozmowy z Ministerstwem Cyfryzacji, które traktujemy jako kluczowego partnera. Oczekuje się na wsparcie władz wojewódzkich. Wyraża się chcę aby projekt był wspólną inicjatywą Śląska. Zabiega się u marszałka województwa o pozyskanie środków na superkomputer dla Centrum - niezbędnego do modelowania zagrożeń geologicznych, hydrogeologicznych czy sejsmicznych. To nie jest zwykła inwestycja w obszar IT. To inwestycja w bezpieczeństwo, transparentność i nową jakość usług publicznych. Nasze Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych stanie się punktem odniesienia dla nowoczesnej administracji cyfrowej.

Czy Centrum będzie też źródłem wiedzy dla społeczeństwa?

Oczywiście - jest to jeden z kluczowych celów. Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych ma być nie tylko instytucją przetwarzającą dane na potrzeby administracji czy przemysłu ale również otwartą platformą wiedzy i współpracy. Aby społeczeństwo - zwłaszcza mieszkańcy regionów takich jak Śląsk - miało realny dostęp do informacji, które wcześniej były trudno dostępne lub rozproszone. To istotne szczególnie w dobie cyfrowej informacji, gdzie dane przestrzenne i surowce stają się fundamentem decyzji - także tych lokalnych, samorządowych czy inwestycyjnych. Planuje się więc nie tylko uruchomienie cyfrowych e-usług ale także stworzenie przestrzeni do dialogu i edukacji. Centrum będzie otwarte na współpracę z uczelniami wyższymi, szkołami technicznymi, instytutami badawczymi i organizacjami społecznymi. Są ambicje, by stało się ono miejscem, w którym nauka spotyka się z praktyką - gdzie studenci będą mogli uczyć się na rzeczywistych danych a lokalne społeczności będą mogły lepiej zrozumieć, jakie zasoby kryją się na obszarach przez nie zamieszkiwanymi, dosłownie pod ich miastami. Nowoczesna gospodarka surowcowa to nie tylko eksploatacja. To przede wszystkim zarządzanie informacją - inteligentne planowanie, odzysk surowców wtórnych, urban mining (to odzyskiwanie cennych surowców z zużytych produktów (np. pojazdów, sprzętu elektronicznego), instalacji, budynków i różnych infrastruktur. Jest to termin określający recykling surowców wtórnych, który pozwala na dostrzeżenie cennych złóż wszędzie tam, gdzie ludzie pozostawili ślad swojej działalności), przetwarzanie danych z pomocą AI i analiza ryzyka geozagrożeń. Dzisiejsze technologie obrazowania geologicznego i modelowania 3D pozwalają spojrzeć na „wyczerpane” zasoby w zupełnie nowy sposób - jako na potencjał, który można odzyskać lub bezpiecznie zagospodarować. Tworząc centrum na śląsku, przywiązujemy ogromną wagę do współpracy międzyinstytucjonalnej. Wierzymy, że jego powodzenie zależy od ścisłego partnerstwa z kluczowymi jednostkami, takimi jak Wyższy Urząd Górniczy, Państwowe Gospodarstwo Wodne, Wody Polskie czy Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Wspólnie możemy nie tylko bezpiecznie przetwarzać dokumentację geologiczną i przeciwdziałać i przeciwdziałać zagrożeniom ale tez budować społeczne zrozumienie dla wyzwań i szans, jakie niesie transformacja w sektorze surowcowym.

Co ta inicjatywa oznacza dla mieszkańców Śląska

Przede wszystkim konkretne korzyści. Mówimy o realnym wsparciu w budowie nowej, zrównoważonej gospodarki surowcowej, w której Śląsk nie będzie jedynie tłem transformacji ale stanie się jej głównym beneficjentem. To region o ogromnym potencjale - z nowoczesną infrastrukturą, silnym zapleczem naukowym i głębokimi tradycjami przemysłowymi. Nie chcemy, by był postrzegany jedynie przez pryzmat zamykanych kopalń. Chcemy, by był przestrzenią nowej aktywności gospodarczej. W praktyce oznacza to nowe miejsca pracy, inwestycje w cyfrowe technologie i inteligentne wykorzystanie zasobów - zarówno tych nadal dostępnych w ziemi, jak i tych, które można odzyskać dzięki nowoczesnym technologiom urban mining. Mamy na myśli m.in. wykorzystanie ciepła Ziemi, potencjał wód kopalnianych czy odzysk surowców wtórnych. To nie są tylko hasła - to konkretne projekty, które chcemy realizować. Śląsk ma szanse na drugą rewolucje surowcową - tym razem opartą na danych, analizach przestrzennych, sztucznej inteligencji i bezpiecznym dostępie do wiedzy geologicznej. Dzięki rozwijanym technologiom opartym na AI będziemy mogli jeszcze precyzyjniej prognozować zagrożenia środowiskowe a tym samym lepiej chronić mieszkańców i infrastrukturę regionu. Dlaczego tak dużą wagę przykładamy do cyfryzacji danych geologicznych i tworzenia filii Centralnego Archiwum Geologicznego na Śląsku, aby ta wiedza była dostępna dla samorządów, powiatowych geologów i mieszkańców. To nie tylko przyszłość geologii - to fundament bezpiecznego rozwoju Śląska.

Podsumowanie działań

Inwestycje w cyfryzacje, bezpieczeństwo danych i nowoczesne technologie są elementem realizacji polskiej racji stanu. Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa Danych Geologicznych PIG - PIB ma stać się cyfrowym filarem polityki surowcowej państwa. Chcemy, by Polska nie tylko sprawie reagowała na dynamicznie zachodzące światowe zmiany ale również wyznaczyła nowe kierunki działań i rozwoju. Wierzymy, że to właśnie Śląsk stanie się miejscem, w którym ta zmiana się rozpocznie.

Źródło: Gazeta Rzeczpospolita, 9 maja 2025.